Programma 11 februari

Voorzitter en gespreksleider:
Dr René Jansen, klinisch geriater NW ziekenhuizen Alkmaar

Sprekers:
Dr Robert Riezebos, cardioloog OLVG Amsterdam
Dr Lennaert Zwart, klinisch geriater Dijklander ziekenhuis Purmerend en Hoorn

De aanwezigheid van atriumfibrilleren kan het risico op een beroerte juist bij de geriatrische patiënt ernstig verhogen. Helaas is bij een groot deel van deze patiënten de AF wel aanwezig maar niet bekend.

Wat kunnen we doen om juist deze zeer hoogrisico patiënten te vinden en te beschermen. In de opzet van een vraaggesprek zullen de sprekers de verschillende aspecten van AF bij de geriatrische patiënt bespreken.

Na afloop van deze webinar weet u wat het risico is van niet gediagnosticeerd AF, weet u van de nieuwste technieken om de geriatrische patiënt te screenen en wat daarbij de kansen op succes sterk vergroot en hoe u uiteindelijk het risico op het krijgen van een beroerte bij deze patiënten adequaat kan worden verlaagd.

‘Vanaf 29 maart 2019 vervul ik twee jaar lang de eretitel Denker des Vaderlands. Ik wil me de komende twee jaar vooral inzetten voor ‘publiek denken’: dat is hardop, gezamenlijk en interactief denken. Dit betekent dat ik niet vóór andere mensen, of namens anderen wil denken, maar samen mét andere mensen. Hoe kunnen we meer betekenis geven aan onze publieke sfeer? Laten we ons niet te veel makkelijk uit elkaar spelen door populisten en trollen? De extreme stemmen eisen veel aandacht op, ten koste van de redelijke en gematigde, terwijl die in de meerderheid zijn. Politiek is te belangrijk om uit te besteden aan politici: wij zijn de politiek. Maar dat betekent ook dat we zelf aan de bak moeten. Met Marc van Dijk schreef ik hierover Wij zijn de politiek (uitg. Ambo, 2019). Ik pleit daarin voor een nieuw politiek bewustzijn en beter begrip van vrijheid en verantwoordelijkheid..

Sanne Boesveldt (1980) studeerde Medische Biologie aan de VU in Amsterdam, om vervolgens in 2008 bij het VU medisch centrum, afdeling Neurologie, te promoveren op onderzoek naar reukstoornissen bij de ziekte van Parkinson. Hier werd haar interesse in het menselijk reuksysteem en de informatieverwerking ervan in de hersenen aangewakkerd, wat leidde tot een postdoc positie bij Cognitive Neuroimaging Laboratory van het gerenommeerde reuk- en smaak onderzoeksinstituut Monell Chemical Senses Center in Philadelphia (VS). In 2010 verhuisde zij weer terug naar Nederland, om als Assossicate Professor bij de afdeling Humane Voeding van Wageningen Universiteit aan de slag te gaan. Hier richt haar onderzoek zich op de betekenis van sensorische signalen bij eetgedrag, en met name de neurobiologische grondslagen van sensorische waarneming, voedselvoorkeuren en eetgedrag, gemeten aan de hand van gedragsparameters en beeldvormende technieken.

Steffy Jansen zal wat resultaten presenteren van de COVID-OLD studie. De COVID-OLD (COVID-19 Ouderen Landelijke Database) is een multicenter cohort studie geïnitieerd vanuit meerdere ziekenhuizen in Nederland. Het doel van het onderzoek is om uitkomsten van ouderen die met het coronavirus worden opgenomen in het ziekenhuis te onderzoeken. Het doel hiervan is om de zorg voor ouderen met coronavirus in de toekomst verder te kunnen verbeteren.

In verpleeghuizen zijn restrictieve maatregelen genomen tijdens de uitbraak van COVID-19. Deze maatregelen hebben mogelijk een grote invloed op het leven van de bewoners, naasten en vrijwilligers. Recent is een onderzoek gestart waarin eenzaamheid en sociale behoeften, maar ook veerkracht van bewoners, naasten en vrijwilligers centraal staan. Door middel van 20-30 interviews met bewoners en naasten en drie groepsgesprekken met naasten en vrijwilligers wordt onderzocht hoe zij de maatregelen hebben ervaren. Hierbij staat ook de morele dialoog centraal over in hoeverre de restrictieve maatregelen opwegen tegen de ervaren nadelen zoals een mogelijke toename in eenzaamheid. Transcripten worden geanalyseerd op basis van een narratieve benadering (Grounded Theory).  Met deze inzichten worden aanbevelingen geformuleerd welke bij een volgende COVID-19 uitbraak gebruikt kunnen worden om negatieve gevolgen te minimaliseren. Dit onderzoek vindt plaats bij drie academische netwerken die nauw samenwerken met verpleeghuizen in Noord-Brabant/Zeeland, Groningen en Vlaanderen. In deze presentatie wordt het onderzoeksdesign en de eerste, voorlopige bevindingen gepresenteerd.

Vanaf maart 2020 nam Nederland maatregelen om burgers fysiek op afstand te houden, en daarmee verspreiding van COVID-19 tegen te gaan. We veronderstellen dat door vermindering van de frequentie van sociale contacten, persoonlijke verliezen en de ervaring van algemene bedreigingen in de samenleving, het welbevinden is afgenomen. Gegevens zijn van 1.679 deelnemers aan een longitudinaal online panel; leeftijd is 65-102 jaar. Sociale en emotionele eenzaamheid en geestelijke gezondheid werden gemeten in mei 2020 en eerder in najaar 2019. In deze pandemie nam de eenzaamheid van ouderen toe, maar bleef de geestelijke gezondheid ongeveer stabiel. Er was niet veel sociaal isolement. Persoonlijke verliezen, zorgen over de pandemie en een afname van het vertrouwen in maatschappelijke instellingen gingen gepaard met een toename van de geestelijke gezondheidsproblemen en vooral van de emotionele eenzaamheid. De gevolgen van langdurig sociaal isolement en welzijn moeten nauwlettend in de gaten worden gehouden.

Sinds COVID-19 Nederland bereikte, werden ouderen (70+) geadviseerd om in zelfisolatie te gaan. Dit resulteerde in minder sociaal contact en mogelijk meer eenzaamheid. Deze kwalitatieve studie onderzocht de emotionele en sociale gemoedstoestand van ouderen ten tijde van de COVID-19 pandemie. Van april tot en met juni 2020 werden 20 semigestructureerde interviews afgenomen bij vitale zelfstandig wonende ouderen (gemiddelde leeftijd 72). De interviews werden getranscribeerd en geanalyseerd volgens een open codeer proces. Deelnemers gaven aan fysieke sociale contacten te missen, maar de meesten hadden daar geen moeite mee. Ze ervaarden zelf geen veranderingen in emotioneel welbevinden, maar bemerkten dit wel bij anderen. Ze pasten zich aan de maatregelen aan door meer digitale technologie te gebruiken en gasten in de tuin te ontvangen om contacten te onderhouden. Door goed aanpassingsvermogen heeft deze crisis maar een kleine impact op de sociale-emotionele gemoedstoestand gehad van deze vitale groep ouderen.

Oedeem aan de onderste extremiteit is zeer algemeen voorkomend en wordt in de dagelijkse praktijk vaak waargenomen, onderzocht op oorzaak en behandeld door meerdere specialismen en disciplines. De differentiaaldiagnoses zijn breed, waarbij zeker bij de ouder wordende populatie de oorzaak vaak multifactorieel bepaald is [1]. Een brede term die de laatste jaren opgang doet voor langer bestaand oedeem is “Chronisch oedeem”, ter beschrijving van oedeem met een duur van meer dan 3 maanden. Chronisch oedeem omvat onder andere  lymfoedeem, lymfo-veneus oedeem, cardiaal oedeem en oedeem gerelateerd aan immobiliteit en overgewicht [2].

Chronisch oedeem is zoals het woord zegt een chronische aandoening, maar bovenal een incurabele conditie die fors belastend is voor de patiënt. Studies, o.a. uitgevoerd in de United Kingdom tonen een prevalentie van 4 op de 1000. Chronisch oedeem is geassocieerd met ernstige functionele beperkingen, angst, depressie, sociale beperkingen waarbij fysieke symptomen pijn en discomfort omvatten. De aandoening heeft vaak een hoge impact op de QOL [3].

Recente studies laten zien dat chronisch oedeem een toenemend gezondheidsprobleem is, wat tot op heden onvoldoende onderkend wordt. Belangrijke risico factoren zijn de ouder wordende, toenemend obese burgers met multi-morbiditeit zoals DM, hartfalen en een afnemende mobiliteit [4].

Chronisch oedeem vereist een geïntegreerde aanpak met adequate diagnostiek, multi-disciplinaire behandeling en follow-up. Hierbij zijn zowel de medicus, de verpleegkundige als de paramedicus belangrijk.

[1]      Ratchford E V., Evans NS. Approach to Lower Extremity Edema. Curr Treat Options Cardiovasc Med 2017;19:1–9. https://doi.org/10.1007/s11936-017-0518-6.

[2]      Moffatt C, Keeley V, Quere I. The Concept of Chronic Edema—A Neglected Public Health Issue and an International Response: The LIMPRINT Study. Lymphat Res Biol 2019;17:121–6. https://doi.org/10.1089/lrb.2018.0085.

[3]      Mercier G, Pastor J, Moffatt C, Franks P, Quéré I. LIMPRINT: Health-Related Quality of Life in Adult Patients with Chronic Edema. Lymphat Res Biol 2019;17:163–7. https://doi.org/10.1089/lrb.2018.0084.

[4]      Moffatt CJ, Gaskin R, Sykorova M, Dring E, Aubeeluck A, Franks PJ, et al. Prevalence and Risk Factors for Chronic Edema in U.K. Community Nursing Services. Lymphat Res Biol 2019;17:147–54. https://doi.org/10.1089/lrb.2018.0086.

Voorzitter en gespreksleider:  
Dr René Jansen, klinisch geriater NW ziekenhuizen Alkmaar

Sprekers:
Dr Martin Hemels, cardioloog Rijnstate ziekenhuis Arnhem
Dr Floris Schreuder, neuroloog Radboud UMC Nijmegen

De noodzaak tot antistolling om de kans op beroertes te verminderen bij patiënten met atriumfibrilleren kan juist bij de geriatrische patiënt leiden tot ernstige en levensbedreigende bloedingen.

De keuze van antistolling kan daarbij een cruciale rol spelen want er zijn belangrijke en klinisch relevante verschillen tussen middelen die u voor uw patiënt kunt kiezen.

Bij deze webinar zullen deze verschillen worden belicht en krijgt u handvatten om in overleg met uw patiënten de meest veilige keuzes te maken.

Na afloop van deze webinar weet u wat de risico’s zijn van ernstige levensbedreigende bloedingen onder het gebruik van antistolling bij de geriatrische patiënt en hoe u, zonder in te boeten op de effectiviteit van behandeling en dus de preventie van beroertes, toch het risico op bloedingen kunt verminderen.

De laatste jaren zijn er verscheidene nieuwe medicamenten op de markt gekomen voor behandeling van hyperglykemie bij diabetes mellitus type 2. Dit zijn DPP4-remmers, GLP1-analogen en SGLT2-remmers. De NHG-standaard adviseert inmiddels twee van deze middelen (DPP4-remmers en GLP1-analogen) om als alternatief voor insulinebehandeling te overwegen. De richtlijn Diabetes Mellitus type 2 bij ouderen van de Nederlandse Internisten Vereniging adviseert monotherapie met DPP4-remmers te overwegen bij intolerantie voor metformine en contra-indicaties voor of hypoglykemie bij sulfonylureumderivaten.

Huidig symposium heeft daarom als doel de ‘nieuwe’ bloedglucoseverlagende middelen nader te belichten aan de hand van de volgende farmacotherapeutische thema’s:

• Werking, farmacokinetiek en farmacodynamiek
• Bijwerkingen, interacties en contra-indicaties
• Uitkomsten specifiek voor (kwetsbare) ouderen

Na een algemene inleiding waarin kort het ziektebeeld diabetes mellitus type 2 bij ouderen en de behandeling aan bod zal komen, zullen we deze thema’s per medicatiegroep (DPP4-remmers, GLP1-analogen en SGLT2-remmers) aan bod laten komen. In een daaropvolgende discussie zullen we het in hoofdzaak hebben over de plaatsbepaling van deze medicatie in de behandeling van ouderen met diabetes mellitus type 2.

Leerdoelen

• Men kent de farmacokinetiek en -dynamiek van de DPP4-remmers, GLP1-analogen en SGLT2 remmers bij ouderen.
• Men kent de belangrijkste bijwerkingen, interacties en contra-indicaties van deze medicamenten.
• Men kan de plaatsbepaling van de ‘nieuwe’ bloedglucoseverlagende middelen in de behandeling van ouderen met diabetes mellitus type 2 toelichten.

De definitie van ondervoeding bij geriatrische patiënten zal als basis worden gebruikt voor de diagnose, behandeling en evaluatie.  Dit omdat dit wezenlijk anders is bij deze groep patiënten.

Er zal worden ingegaan op de maatregelen die genomen kunnen worden bij ondervoeding en wat optimale voeding is en hoe we dit kunnen bereiken bij de geriatrische patiënt.

Werk je met immobiele ouderen, of ouderen die om een andere reden een verhoogd risico hebben op decubitus? Dan zijn er genoeg acties die je kunt ondernemen om decubitus zoveel mogelijk te voorkomen. Is er al sprake van decubitus? Ook dan zijn er allerlei stappen om te zetten om het niet erger te laten worden en sneller te laten genezen.

Maar waar moet je rekening houden? Welke interventie kan gestart worden? Is inzet van materiaal voldoende of niet? Ik kan alvast één ding vertellen: er is geen stappenplan wat voor iedereen werkt. De leeftijd, ziekte, de mobiliteit, gedrag en voedselinname bepalen mede de in te zetten interventies.

In deze workshop deel ik daarom praktische adviezen om decubitus te voorkomen en genezen in verschillende situaties, op basis van voorbeelden uit de praktijk in de ouderenzorg in de thuissituatie en in de 2e lijnszorg. Ook leer je welke rol diverse hulpverleners, mantelzorgers en de cliënt zelf hierin hebben. Daarbij houd ik rekening met recente inzichten en de nieuwe, zojuist herziene richtlijn decubitus.

Ik ben Ina Gommers, en heb ruim 33 jaar ervaring als ergotherapeut en ik ben cognitief revalidatie therapeute. Ik ben Lid van Adviesraad Ouderen bij onze beroepsvereniging Ergotherapie Nederland. Ik werk vanuit Avoord, een zorginstelling voor ouderen in Etten-Leur/Zundert, in de Eerste Lijn, met name met ouderen. Vanuit deze ervaring heb ik al veel ouderen mogen helpen bij het (preventief) behandelen van decubitus.

Aandachtsgebied:

• Verpleegkundigen
• Fysiotherapeuten
• Ergotherapeuten
• Diëtisten
• wondverpleegkundigen

Het maatschappelijk debat over Voltooid Leven is door COVID-19 wat naar de achtergrond verschoven, maar de problematiek is daarmee niet verdwenen.  In deze sessie wordt aandacht besteed aan ‘einde leven beslissingen’. Daarbij wordt allereerst toegelicht hoe in de Nederlandse euthanasiewet onderscheid wordt gemaakt tussen groepen die wel en niet door een arts geholpen kunnen worden bij levensbeëindiging. Wanneer spreekt men van voltooid leven?

Aan de hand van een aantal casus nodigen we u daarna uit voor een gesprek over de grenzen van de euthanasiewet. Vervolgens presenteren we de inzichten uit de recent uitgevoerde Perspectief studie onder 20.000 burgers over kenmerken en omstandigheden van ouderen die een doodswens hebben zonder dat zij ernstig ziek zijn. Tenslotte is er ruimte voor een discussie over de rol van artsen/ klinisch geriaters ten aanzien van deze groep ouderen.

Actief als adviseur bij het LOC ( landelijke ondersteuning cliëntenraden in de zorgsector) te Utrecht. LOC kent z.g. expertpools, allen bestaand uit vrijwilligers vanuit het gehele land en ondersteund door een coördinator van het LOC. Binnen de bouwpool zijn ca 8 vrijwilligers werkzaam , bestaande uit architecten, bouwkundigen en deskundigen op het gebied van technische installaties en zorgprocessen.

Sinds 13 jaar ben ik als adviseur actief in de expertpool bouw in met name verzorgings- verpleeghuizen en GGZ-instellingen gedurende het gehele bouwproces, vanaf het programma van eisen t/m de verhuizing van de cliënten naar de nieuwbouw of gerenoveerde gebouw. De ondersteuning en adviezen die ik bied zijn gebaseerd op het advies- en instemmingsrecht van uit de WMCZ 2018 ( Wet Meden zeggenschap Cliëntenraden en de Zorgsector )

Actief als adviseur bij het LOC (landelijke ondersteuning cliëntenraden in de zorgsector) te Utrecht.

LOC kent z.g. expertpools, allen bestaand uit vrijwilligers vanuit het gehele land en ondersteund door een coördinator van het LOC. Binnen de bouwpool zijn ca. 8 vrijwilligers werkzaam, bestaande uit architecten, bouwkundigen en deskundigen op het gebied van technische installaties en zorgprocessen.

Sinds 16 jaar ben ik als adviseur actief in de expertpool bouw in met name verzorgings-verpleeghuizen en GGZ-instellingen gedurende het gehele bouwproces, vanaf het programma van eisen t/m de verhuizing van de cliënten naar de nieuwbouw of gerenoveerde bouw. De ondersteuning en adviezen die ik bied zijn gebaseerd op het advies- en instemmingsrecht vanuit de WMCZ 2018 (Wet Medezeggenschap Cliëntenraden en de Zorgsector).

Kwetsbare ouderen hebben een hoog risico op decubitus. De incidentie in deze patiëntengroep is hoog. Welke aanknopingspunten biedt de recent ontwikkelde kwaliteitsstandaard decubitus voor risicodetectie en reductie en de diagnostiek, behandeling en monitoring van ouderen met decubitus.

In het panel:

• Sonja Zweegman, hematoloog, Amsterdamumc
• Ghislaine van Thiel, Universitair hoofddocent Medische Ethiek, Julius Centrum voor Gezondheidswetenschappen en Eerstelijnsgeneeskunde, UMC Utrecht
• Pauline de Graeff, internist-ouderengeneeskunde, kaderarts palliatieve zorg, UMCG, Groningen
• Eva Verkerk, researcher IQ healthcare